Psalm 1:2: "Maar zijn lust; is in des Heeren Wet, en hij overdenkt Zijne "Wet dag en nacht"
In het tweede vers noemt hij niet maar eenvoudig weigelukzalig, die God vreezen (gelijk hij elders doet), maar hij omschrijft de vroomheid nauwkeurig door onderzoek van de Wet: waardoor wij leeren, dat God niet anders behoorlijk gediend wordt, dan wanneer men Zijn woord gehoorzaamt. De godsdienst moet derhalve niet naar ieders vrijen wil uitgedacht worden, maar de regel der vroomheid moet uit het Woord Gods genomen worden. Dat hier alleen van de Wet gesproken wordt, moet niet zóó opgevat worden, alsof geen plaats gelaten werd voor het overige der Schrift: maar veeleer aldus, dat naardien de geheele Schrift niets anders was dan verklaring der Wet, het lichaam onder zijn hoofd begrepen is. De Profeet beveelt dus de Wet, met wat daarbij behoort, aan: anders toch zou hij niet zich voorgenomen hebben, gelijk wij juist gezegd hebben, de geloovigen op te wekken om ook de Psalmen te lezen. Wat nu aangaat, dat hij in de eerste plaats eischt, dat de lust der geloovigen zij in de Wet des Heeren, zoo laat ons uit deze woorden leeren, dat door God een gedwongen of slaafsche dienst volstrekt niet goedgekeurd wordt; en dat geen anderen geschikte leerlingen der Wet zijn, dan die met een blij hart tot haar komen, en die haar leer zoo bekoort, dat zij niets beter of zoeter achten dan in haar vooruit te komen. Uit deze liefde tot de Wet vloeit voort hare ijverige bepeinzing, welke de Profeet daar dadelijk bijvoegt. Want het kan niet anders, of wie met ware liefde jegens haar zijn aangedaan, oefenen zich ijverig in haar.

Mattheus 5:19: "Zo wie dan een van deze minste geboden zal ontbonden…."
Zoo wie derhalve. Hier spreekt Christus kennelijk van den regel des levens of de Tien Geboden, naar wier voorschriften alle kinderen Gods hun leven behooren in te richten. Daarom zegt Hij dat zij, die hunne leerlingen niet onder de gehoorzaamheid der Wet houden, valsche en verkeerde leeraars zijn; en dat zij, die het gezag van het minste deel der Wet ontzenuwen, niet waardig zijn eene plaats in de Kerk te beslaan; maar dat zij, die de onderhouding der Wet zoowel door het voorbeeld huns levens als door hunne prediking den menschen aanprijzen, vrome en oprechte dienaren Gods zijn. Als Hij voorts spreekt over de minste geboden der Wet, schikt Hij zich daarmede naar der menschen manier van spreken; want hoewel deze geboden allen niet van hetzelfde gewicht zijn, maar, onderling vergeleken, in gewicht van elkander verschillen, mogen wij echter niets gering achten dat de hemelsche Wetgever waardig geacht heeft ons te bevelen. Immers, hoe groote heiligschennis is het niet iets te verachten, dat uit zijnen heiligen mond voortgekomen is? Want op die wijze wordt zijne majesteit aan banden gelegd. Als Christus dan van minste geboden spreekt, schikt Hij zich naar onze manier van spreken. Als Hij zegt: zal de minste genaamd worden, maakt Hij een toespeling op wat Hij even te voren over de geboden gezegd had; de beteekenis is echter duidelijk, namelijk, dat zij, die de leeringen der Wet, ook maar voor een tittel, in verachting brengen, als de onwaardigste der menschen verworpen zullen worden. Het koninkrijk der hemelen wordt genomen voor de vernieuwing der Kerk of voor den tweeden staat der Kerk, gelijk deze eertijds reeds begon op te komen door de prediking van het Evangelie. Alzoo zegt Christus Luk. 7 : 28, dat hij die de minste is in het rijk Gods, meer is dan Johannes. De oorzaak van deze manier van spreken is deze, dat God door de hand zijns Zoons eene nieuwe gedaante aan de wereld geeft en zijn rijk op vaste grondslagen vestigt. Daarom gebiedt Christus in zijne Kerk, als deze vernieuwd is, geene andere leeraren toe te laten, dan die getrouwe uitleggers der Wet zijn en zich bevlijtigen zijne leer voor vervalsching te bewaren. Men kan echter vragen, of de ceremoniën, wier onderhouding thans volstrekt niet geëischt worden mag, ook niet onder de geboden Gods medegerekend moeten worden? Ik antwoord, dat wij op de meening en het oogmerk van den Wetgever moeten letten. Want naardien God de ceremoniën ingesteld heeft, opdat derzelver uitwendig gebruik tijdelijk, maar hare beteekenis eeuwig zou zijn, verbreekt men de ceremoniën niet, als men aan hare vervulling vasthoudende, wat er schaduwachtigs in is ter zijde stelt. Naardien Christus nu al degenen, die de menschen de Wet leeren verachten, uit zijn rijk werpt, moeten wij ons verbazen over de uitzinnigheid dergenen, die zich niet schamen door heiligschennende toegeeflijkheid kwijt te schelden wat God gestrengelijk blijft eischen, en onder den schijn van vergefeüjke zonde de gerechtigheid der Wet met voeten te treden. Daar tegenover moeten wij er op letten, dat Hij den oprechten en heiligen leeraren lof geeft, omdat zij namelijk niet alleen met woorden, maar vooral door het voorbeeld van hunnen wandel de menschen opwekken om de Wet te onderhouden.

Mattheus 5:21: "Gij hebt gehoord, dat…."
Gij hebt gehoord dat gezegd is. Deze zinsnede, en de anderen die er op volgen, hangt samen met de naast voorgaande; Christus verklaart hierin breedvoeriger, van stuk tot stuk, hoezeer de Farizeën de Wet verdraaien en vervalschen, zoodat hunne gerechtigheid niets anders dan onreinheid is. Zij, die meenen, dat dit eene [verbetering] der Wet is, als zou Christus zijne discipelen tot een hoogeren graad van heiligheid opheffen willen, dan voor Mozes mogelijk was bij een ruw en vleeschelijk volk, dat nauwelijks bekwaam was de eerste en eenvoudigste beginselen te leeren, vergissen zich. Evenzoo is het eene zeer ingewortelde meening geweest, dat het beginsel der gerechtigheid weleer in de Wet uitgesproken was, maar dat de volkomenheid geleerd wordt in het Evangelie; en toch is Christus niets minder voornemens geweest, dan iets van de geboden der Wet te veranderen of te vernieuwen. Daarin toch heeft God eenmaal den regel des levens vastgesteld, hetwelk Hem nooit berouwen zal. Aangezien de Wet echter door valsche uitleggingen verontreinigd en eene onheilige beteekenis haar aangewreven was, reinigt Christus haar van deze verkeerdheid en stelt haren waren zin in het licht, van welken de Joden afgeweken waren. Dat echter de leer der Wet niet slechts het beginsel des heiligen levens, maar de volkomenheid zelve voorstelde, blijkt reeds hieruit voldoende, dat zij eene volkomene liefde tot God en den naasten eischt. Voorts, wie zulk eene liefde bezit, heeft de hoogste volkomenheid bereikt. Zoo volgt dan hieruit, dat de Wet, als een regel tot een heilig leven beschouwd, de menschen tot de volmaaktheid leidt. Daarom noemt Paulus haar niet zwak in zichzelve, maar in ons vleesch. In dien zij ons slechts de allereerste beginselen der ware gerechtigheid voorstelde, zou de verzekering van Mozes ijdel zijn: Hemel en aarde roep ik tot getuigen, dat ik u heden den weg des levens en des doods heb aangewezen (Deut. 30 : 19). Zoo ook (Deut. 10 : 12): En nu, Israël, wat eischt uw God van u, dan dat gij Hem geheellijk aanhangt? Dan zou ook deze belofte ijdel en vergeefsch zijn: Die deze dingen doet, zal in dezelve leven (Lev. 18 : 5). Dat Christus nu niets in de voorschriften der Wet heeft willen verbeteren, blijkt zeer klaar uit andere plaatsen; want hun, die door hunne goede werken ten leven willen ingaan, beveelt Hij niets anders dan het onderhouden van de geboden der Wet. Hij zelf, en zijne Apostelen evenzeer, leiden de geboden om heilig en godzalig te leven van niets anders af; en voorzeker doen zij God, den Maker der Wet, groote oneer aan, die zich inbeelden dat in dezelve slechts oogen, handen en voeten tot een bedriegelijken schijn van goede werken afgericht worden, maar dat alleen in het Evangelie geleerd wordt, dat men God van harte moet liefhebben. Laat ons de dwaling dan laten varen dat hier de gebreken der Wet door Christus verbeterd worden; want wij moeten Christus niet voor een nieuwen Wetgever aanzien, die iets aan de eeuwige gerechtigheid zijns Vaders toevoegt, maar Hem aanhooren als een getrouw Uitlegger, opdat Wij mogen weten hoedanig de Wet is, waartoe zij dient, en hoever zij zich uitstrekt. Nu blijft nog over te onderzoeken, wat Christus in de Farizeen veroordeelt en waarin zijne uitlegging van hunne verklaringen verschilt. De hoofdzaak komt hierop neder, dat zij van de geboden der Wet bloot burgerlijke instellingen gemaakt hadden, zoodat het genoeg zaam was als men zich van de uiterlijke plichten kweet; daarvan kwam het, dat men zich vrij rekende van doodslag, als men slechts niemand met zijne hand gedood had; dat men zich voor rein en kuisch in Gods schatting hield, als men zijn lichaam door hoererij maar niet had verontreinigd. Deze ontheiliging der Wet was onverdragelijk, naardien het geen twijfel toelaat, of Mozes eischt overal een geestelijken godsdienst, en naardien God, die de Wet door de hand van Mozes gegeven heeft, krachtens zijn wezen, niet minder tot de harten dan tot de handen en oogen gesproken heeft. Christus haalt wel de woorden der Wet aan, maar Hij schikt zich naar de gewone opvatting van het volk; als zeide Hij: tot dusver is de letterlijke uitlegging der Wet onder u door de Schriftgeleerden verbreid, namelijk, dat het genoeg is zoo iemand zijne handen van doodslag en geweldenarij onthoudt. Ik echter vermaan u haar veel hooger uit te strekken, en daar de liefde de vervulling der Wet is, beweer Ik, dat den naaste geweld aangedaan wordt zoo dikwijls men zich eenigszins minder vriendelijk tegen hem gedraagt. Het tweede deel van wat Hij zegt: dat hij, die een mensch doodslaat, strafbaar zal zijn door het gericht, bevestigt wat ik straks gezegd heb, namelijk, dat Christus er zijn ongenoegen over te kennen geeft, dat de Wet van God, die gegeven was om de harten te regeeren, in een burgerlijke instelling veranderd was.

Romeinen 2:21 "Gij, die dan een ander leert, leert uzelven niet. Gij, die verkondigt, dat men niet moet stelen, steelt zelf."
Hoewel datgene, wat hij dusver verhaald heeft, zulk een lof en prijs der Joden was, dat zij te recht daarmee mochten versierd worden, zoo zij ook de versieringen, die waarachtiger waren, gehad hadden; nochtans dewijl zulks gelegen was in algemeene gaven, die ook in den goddelooze konden gevonden worden, en door verkeerd gebruik verdorven worden, zoo was het niet genoeg tot volkomen heerlijkheid. En het is Paulus niet genoeg, dat hij hunnen hoogmoed bespot en wederlegt, te weten, dat zij op dit alleen betrouwden, maar hij wendt het ook tot hun schande. Want hij is geen kleine schande waardig, die de gaven Gods, die anders schoon en uitnemend zijn, niet alleen onnut maakt, maar ook door zijn boosheid verderft en besmet. En hij is een verkeerd raadsman, die zichzelven geen goeden raad geeft, en alleen tot eens anders voordeel wijs is. Zoo bewijst hij dan, dat hetgeen, waarin zij lof en roem zochten, hun tot schande gedijt. Gij, die verkondigt, dat men niet moet stelen. Het schijnt, dat hij hier gezien heeft op die plaats in Ps. 50, waar de profeet heeft: Tot den goddelooze heeft God gezegd: waartoe verhaalt gij mijne geboden, en neemt mijn verbond in uwen mond, daar gij toch de wetenschap haat, en mijne woorden achter u geworpen hebt; als gij eenen dief ziet, gij loopt met hem, en uw deel is met de overspelers. Gelijk met deze woorden voortijds de Joden berispt werden, die, op het bloot verstand der wet betrouwende, niet beter leefden dan alsof zij geen wet gehad hadden, alzoo moeten wij ook toezien, dat deze woorden heden op ons niet geduid worden. En voorwaar zij rijmen te veel op sommigen, die roemen van eenige weinige kennis des Evangelies, die zij hebben, en tot allerlei onreinigheid zich begeven, evenals of het Evangelie niet een regel des levens ware. Daarom, opdat wij niet zoo gerustelijk met den Heere spotten, zoo laat ons gedenken, hoedanig een oordeel over zulke babbelaars staat te komen, die het Woord Gods alleen met snateren voordragen.

Galaten 6:14-16: "Maar het zij verre van mij te roemen, anders dan in het kruis van onzen Heere Jezus Christus, door hetwelk de wereld mij gekruist is, en ik der wereld. Want in Christus geldt noch besnijdenis iets, noch voorhuid: maar een nieuw schepsel. En allen, die naar dezen regel wandelen, vrede zij over hen en barmhartigheid, en over het Israël Gods."
Maar het zij verre. Nu stelt hij de oprechtheid zijns gemoeds tegen den raad der valsche apostelen, alsof hij zeide: Dezen, opdat zij niet gedwongen worden eenig kruis te dragen, verzaken het kruis van Christus, en koopen de gunst der menschen met uw vleesch: Ja zij triumfeeren over u. Maar mijn triumf en roem is in het kruis des Zoons Gods. Zoo de Galaten niet ganschelijk van alle verstand beroofd waren, behoorden zij degenen niet te vervloeken, die zij alzoo met hun gevaar zagen spelen? Roemen in het kruis van Christus, is zooveel als in den gekruisten Christus roemen, uitgenomen dat het meer uitdrukt: want het beduidt dien dood, die vol schande en oneer, ja zelfs van God vervloekt was. Zoo zegt hij dan, dat hij roemt in dien dood, waarvoor de menschen huiveren, en waarvoor zij zich schamen, omdat hij volkomen zaligheid daarin heeft. Want waar het hoogste goed is, daar is roem. Maar waarom is hij ook niet elders? Want ofschoon in het kruis van Christus ons zaligheid gegeven is, wat zullen wij zeggen van de wederopstanding? Ik antwoord, dat de verlossing en al hare stukken, in het kruis begrepen worden: maar de wederopstanding van Christus leidt ons geenszins af van het kruis. Men moet ook aanmerken, dat hij allen anderen roem verwerpt, niet anders dan een doodelijke schade. God verbiedt deze pest en deze groote ongeschiktheid: want dit wordt alom door Paulus beduid met de woorden: Dat zij verre! - Door hetwelk de wereld. Het Grieksche woord staat twijfelachtig, zoodat men het alzoowel kan verstaan van Christus als van het kruis; doch wordt het naar mijn oordeel gevoegelijker verstaan van het kruis: want daardoor sterven wij der wereld. Maar wat beduidt het woord wereld? Zonder twijfel wordt het gesteld tegen het nieuwe schepsel. Zoo dan, al wat met het geestelijk rijk van Christus strijdt, is wereld, dewijl het tot den ouden mensen behoort: of, om het met één woord te zeggen, de wereld is als het ware het wit en doel van den ouden mensch. En hij zegt: Dat de wereld hem gekruist is, gelijk hij op een andere plaats betuigt, dat hij alles als drek geacht heeft. Want de kruisiging der wereld is een verachting en verwerping der wereld. Hij zegt ook erbij: Dat hij der wereld gekruist i s : waarmede hij beduidt, dat het hem niet moeit, dat hij niet geacht wordt, en als teniet gemaakt is, dewijl het een doode niet aangaat, of immers, dat hij door de dooding van den ouden mensch, de wereld verzaakt heeft. Want dat sommigen het aldus uitleggen: Zoo de wereld mij als vervloekt en afgesneden acht, zoo verdoem en vervloek ik ze wederkeerig, dat schijnt mij wat te vreemd van den zin van Paulus te zijn: doch de lezers mogen oordeelen. 15 Want in Christus geldt noch besnijdenis iets. Dit is de reden waarom hij der wereld, en de wereld hem gekruist is, te weten, omdat in Christus, in wien hij geplant is, alleen een nieuw schepsel geldt. Zoo moeten dan alle andere dingen wijken, ja vergaan. Ik spreek van dingen, die de vernieuwing des Geestes verhinderen: dit is het wat hij zegt ook in den Tweeden brief aan de Corinthièrs: Zoo iemand in Christus is, die is een nieuw schepsel, dat is, zoo iemand in het rijk van Christus gerekend wil zijn, die moet door den Geest Gods vernieuwd zijn: hij moet niet meer zichzelven, noch der wereld leven, maar moet opgewekt worden tot een nieuw leven. Waarom hij nu daaruit besluit, dat noch besnijdenis noch voorhuid iets geldt, is boven gezegd, te weten, omdat de waarheid des Evangelies alle figuren der wet verslindt en teniet maakt. 16 Allen, die naar dezen regel. Allen, die dezen regel houden, zegt hij, moeten welvaren en voorspoedig zijn. Deze gelukwensen is ook een teeken des lofs. Zoo beduidt hij dan dat men behoort lief te hebben, en gunst te bewijzen, die zulke leer medebrengen, en daarentegen dat degenen, die daarvan afwijken, niet waardig zijn, dat men ze hoort. Het woord regel, heeft hij gesteld om een zekere en gedurige orde te beduiden, waarop alle godzalige dienaars des Evangelies moeten vaststaan. Want gelijk de bouwmeesters de huizen die zij timmeren, naar eenen zekeren regel maken, opdat alle deelen met behoorlijke overeenkoming aan elkander hangen, alzoo stelt hij den dienaren des Woords een regel, om daardoor de gemeente behoorlijk en ordelijk op te bouwen. Deze plaats behoort zoowel den getrouwen en oprechten leeraren, als allen die zich naar hunnen regel schikken, groote blijmoedigheid te geven, dewijl zij hooren dat zij door den mond van Paulus van God gezegend worden. Wij hebben de bliksemen van den paus niet zeer te vreezen, als God ons uit den hemel vrede en barmhartigheid belooft. Het woord wandelen, kan zoowel den dienaar als het volk gemeen zijn: hoewel het voornamelijk den dienaren toekomt. Hij heeft het werkwoord in den toekomenden tijd gesteld, om volharding te beduiden. Over het Israël Gods. Hij bespot zijdelings het ijdel roemen der valsche apostelen, die op het vleeschelijke geslacht van Abraham zich verhoovaardigden. Zoo maakt hij dan tweeërlei Israël: een vermomd, dat voor der menschen oogen schijnt, en het ander, Godes. De besnijdenis was een mombeeld voor de menschen, maar de wedergeboorte was de waarheid voor God. Eindelijk, hij noemt hen nu het Israël Gods, die hij boven genoemd heeft kinderen Abrahams door het geloof: en alzoo omvat hij de geloovigen, die in een gemeente vereenigd waren, zoowel uit de heidenen als uit de Joden. Daarentegen het Israël des vleesches roemt alleen op het geslacht en op den naam: waarvan hij spreekt Rom. 9 : 6.

Efeze 2:20 "Gebouwd op het fundament der apostelen en profeten, welks opperste hoeksteen Christus is."
Gebouwd op het fundament. Dit is de derde vereering, waarin ook uitgedrukt wordt, hoe de Efeziërs huisgenooten Gods en burgers der heiligen geworden zijn, en hoe ook alle anderen zoodanig worden, te weten, zoo zij in de leer der profeten en apostelen gefundeerd zijn, waaruit men ook kan oordeelen, welke de ware en valsche gemeente is, wat voor alles noodig is. Want hoewel men nergens gevaarlijker in dwaalt, zoo komt men nochtans zeer lichtelijk daarin te vallen. Geene menschen roemen bijna stouter van den naam der gemeente, dan die dien naam zich valschelijk toekennen, wat men hedendaags kan zien. Nu, opdat wij niet feilen, zoo geeft Paulus ons hier het ware teeken der gemeente te kennen. Het is zonder twijfel, dat het woord fundament, hier genomen wordt voor de leer. Want hij noemt niet de patriarchen of godzalige koningen, maar die alleen, die het leerambt hadden, en die God gesteld had over de opbouwing zijner gemeente. Zoo leert dan Paulus, dat het geloof der gemeente op deze leer moet gefundeerd zijn. Wat zal men dan gevoelen van degenen, die alleen op menschelijke gedichtselen steunen, en intusschen ons van afwij-_ king beschuldigen, omdat wij de zuivere leer Gods aannemen? Maar men moet aanmerken, hoe de gemeente gezegd wordt daarop gefundeerd te zijn: want eigenlijk is Christus het eenige fundament, dewijl Hij alleen de gansche gemeente ophoudt, en alleen de regel en mate des geloofs is: maar de gemeente wordt in Christus gefundeerd door de prediking der leer, waarom de profeten en apostelen genoemd worden bouwmeesters. Zoo is het dan zooveel alsof Paulus zeide, dat der profeten en apostelen voornemen niet anders is geweest, dan de gemeente op Christus te fundeeren. Wij zullen bevinden dat dit waarachtig is, indien wij ook van Mozes aan willen beginnen: want Christus zelve is het einde der wet, dezelfde is ook de inhoud des Evangelies. Zoo moeten wij dan gedachtig zijn, dat wij nergens anders in moeten rusten, zoo wij onder de geloovigen willen gerekend worden, en dat wij alle ding naar Hem moeten regelen, zoo wij behoorlijken voortgang in de Heilige Schrift willen maken. Desgelijks worden wij ook vermaand, waar het Woord Gods te zoeken, te weten, bij de profeten en apostelen. En opdat wij ze met elkander leeren vereenigen, zoo wordt bewezen, dat zij eendrachtig zijn, dat zij eenerlei fundament hebben, en gemeenschappelijk in het opbouwen des tempels Gods arbeiden. Want de leer der profeten is daarom niet overbodig, omdat wij de apostelen tot leeraars hebben: maar zij doen beiden een en hetzelfde. Dit zeg ik daarom, dat gelijk voortijds de Marcionieten de profeten uit deze tegenwoordige plaats hadden uitgewischt, alzoo ook heden sommige onheilige geesten, die den Marcionieten gelijk zijn, zeggen dat de wet en profeten ons niet aangaan, omdat het Evangelie een einde aan hen allen gemaakt heeft. Maar de Heilige Geest betuigt alom, dat Hij alzoo gesproken heeft door den mond der profeten, dat Hij in hunne geschriften wil gehoord zijn. En dit dient niet weinig om de autoriteit onzes geloofs te bevestigen, dat wij zien, dat al de dienstknechten Gods van den beginne aan tot het einde toe, zoo goed met elkander overeenkomen, dat hun eendrachtigheid klaarlijk bewijst, dat het een eenig God is, die in allen spreekt. Zoo moet men dan het begin onzer religie van de schepping der wereld aan nemen, waarom zoowel de papisten als de Turken, en alle andere secten tevergeefs roemen van de oudheid, welke niet anders zijn dan bastaarden der ware en zuivere religie. De opperste hoeksteen. Degenen, die aan Petrus deze eer toeschrijven, waar zij zeggen, dat de gemeente in hem gefundeerd is, zijn zoo onbeschaamd, dat zij ook dit getuigenis misbruiken tot een bedeksel hunner dwaling: want zij zeggen, dat Christus genoemd wordt de voornaamste steen onder de andere, en dat er daarom meer steenen zijn, waarop de gemeente gefundeerd is. Maar hierop is licht te antwoorden: want de apostelen gebruiken onderscheidene gelijkenissen, naar de omstandigheid der plaatsen, en nochtans in e'e'nzelfden zin. Dit blijft vast, dat daar geen ander fundament kan gelegd worden; daarom wil Paulus hier niet zeggen, dat Christus alleen een hoek, of een stuk des fundaments is: want hij zou tegen zichzelven strijden. Wat wil hij dan? Hij wil de Joden en heidenen in ée'n geestelijk gebouw te zamen voegen. Dezen waren gelijk twee verscheiden muren, daarom stelt hij Christus midden in den hoek, opdat Hij ze beiden aan elkander binde. Dit is de grond dezer gelijkenis. Nochtans verklaart hij daarna genoeg, dat hij niet alleen een deel van den bouw op Christus wil stellen, als hij zegt, dat het gansche gebouw in Hem te zamen gevoegd is. Zoo dit waarachtig is, waar is dan Petrus? Ja, ook als hij in der zendbrief aan de Corinthiërs, Christus een fundament noemt, zoo verstaat hij daarbij niet, dat de gemeente in Hem begonnen en in de anderen volmaakt wordt: maar dewijl hij den dienst der anderen met den zijne vergelijkt, (want hij moest toch de gemeente der Corinthiërs fundeeren, en die den bouw laten volbrengen, die na hem kwamen) daarom heeft hij deze verdeeling gesteld. Zooveel deze tegenwoordige plaats aangaat, hij leert, dat allen die in Christus te zamen gevoegd, een tempel Gods zijn. Ten eerste is de samenvoeging noodig, opdat de geloovigen elkander omvangen, en door onderlinge gemeenschap zich tot elkander voegen, anders zou het geen getimmerd huis, maar een verwarde hoop zijn. Maar de voornaamste gelijkmatigheid is in de eenigheid des geloofs: daarna volgt de vrucht of wasdom. Allen, die niet alzoo door geloof en liefde zijn vereenigd, dat zij in Christus voortgang maken, die hebben een onheilig gebouw, dat niets met den tempel Gods gemeen heeft.

Efeze 5:1 "Zijt dan navolgers Gods. als uitverkoren kinderen"
Zijt dan navolgers Gods. Hij vervolgt diezelfde waarheid, en bevestigt ze daarmede, dat de kinderen den vader behooren gelijk te zijn: want hij vermaant dat wij kinderen Gods zijn : en dat wij daarom behooren zooveel in ons is, Hem in goeddadigheid gelijk te zijn. Aldus zien wij, dat de volzinnen, die geheel aan elkander hingen, ten onrechte zijn verscheurd door de verdeeling der hoofdstukken. Wij zullen dit argument behouden: Dat wij Gods navolgers moeten zijn, zoo wij zijne kinderen zijn. Want Christus verkondigt ook, dat wij niet anders Gods kinderen zullen zijn, tenzij wij ook den onwaardigen goeddoen. Als hij God voorgesteld heeft om na te volgen, zoo stelt hij ook Christus voor oogen, want deze is ons waarachtig voorbeeld. Omhelst elkander, zegt hij, met dezelfde liefde, waarmede Christus ons omhelsd heeft: want wat wij in Christus zien, dat is ons een waarachtige regel.

Efeze 5:9 "(Want de vrucht des lichts is in alle goedheid, en rechtvaardigheid, en waarheid.)"
Want de vrucht des lichts. Dit stelt hij hiertusschen, om den weg te kennen te geven, waarin de kinderen des lichts behooren te wandelen. Hoewel, hij stelt geen volkomen beschrijving, maar roert alleen tot een voorbeeld sommige stukken van een heilig en godzalig leven aan. En als hij het geheel in één hoofdstuk wil vervatten, zoo roept hij ze tot den wil Gods, alsof hij zeide: Zoo wie begeert wel en buiten gevaar der dwaling te leven, die voege zich tot de gehoorzaamheid Gods, en hebbe Gods wil voor een regel: want dit is eerst de redelijke godsdienst, gelijk hij Rom. 12 : 1 leert, te leven naar den eenigen regel Gods, achtervolgende dit woord: Gehoorzaamheid is beter dan offerande. Het is wonder, vanwaar in vele Grieksche testamenten het woord Geest gekomen is, daar het bekwamer is te lezen: De vrucht des lichts; hoewel de zin van Paulus niet veranderd wordt. Want dat blijft altijd, dat de geloovigen wandelen moeten als in het licht, omdat zij kinderen des lichts zijn: en dat dit geschiedt, als zij niet leven naar hun eigen goeddunken, maar zich geheel tot gehoorzaamheid aan God schikken, en niets aannemen dan op zijn bevel. Bovendien, dat zulke gehoor- zaamheid bewezen wordt door de vruchten, te weten, door goedheid, rechtvaardigheid, waarheid en dergelijke.

Filippenzen 2:5: "Dat dit gevoelen zij in u, hetwelk ook in Christus Jezus was"
Die ootmoedigheid, waartoe hij ze met woorden vermaand had, prijst hij nu door het voorbeeld van Christus. En daar zijn twee stukken; in het eerste verwekt hij ons om Christus na te volgen, opdat Hij een regel des levens is; in het tweede lokt hij ons, omdat dit de weg is, waardoor men tot de waarachtige heerlijkheid komt. Zoo gebiedt hij dan een iegelijk diezelfde genegenheid te hebben, die in Christus was. Daarna verklaart hij hoedanig een voorbeeld der ootmoedigheid ons in Christus voorgesteld is.

1 Thessalonicenzen 3:12 "En de Heere vervulle u, en make de onderlinge liefde overvloedig jegens u en jegens allen: gelijk wij ook genegen zijn jegens u."
En de Heere vervulle u. Dit is een ander gebed, dat de Heere intusschen, dewijl aan Paulus de weg versperd is, de Thessalonicensen bevestige in heiligheid, en met liefde vervulle. Hieruit leeren wij wederom, waarin de Christelijke volmaaktheid gelegen is, te weten, in liefde en zuivere heiligheid des harten, die uit het geloof vloeit. Ten eerste, beveelt hij hun onderlinge liefde tot elkander, daarna tot alle menschen. Want gelijk wij moeten beginnen van de huisgenooten des geloofs, alzoo moet ons hart zich strekken tot het gansche menschelijke geslacht. Bovendien, gelijk wij de eenigheid moeten onderhouden met degenen, die ons naast zijn, alzoo moeten wij die niet voorbijgaan die verre van ons zijn, maar die ook in hun orde gedenken. Hij wil, dat de Thessalonicensen van liefde overvloeien en vol worden: want hoe meer voortgang wij doen in de kennisse Gods, zooveel meer moet ook de liefde der broederen in ons toenemen, totdat zij het gansche hart bezitte, de verkeerde liefde jegens onszelven verdreven hebbende. Hij wenscht den Thessalonicensen van God volmaakte liefde, te kennen gevende, dat zoowel hun wasdom als hun begin van God is: waaruit het openbaar is, hoe verkeerdelijk die menschen doen, die onze macht met de geboden der wet Gods meten. Paulus zegt: Het einde der wet is de liefde. Toch zegt dezelfde, dat zij een werk Gods is. Zoo dan, als God ons in de wet een regel des levens voorschrijft, zoo aanziet Hij niet wat wij vermogen, maar eischt van ons wat boven onze macht is, opdat wij de macht om te volbrengen, van Hem leeren bidden. Als hij zegt: Gelijk ook wij jegens u, zoo wekt hij ze op door zijn voorbeeld.

Jacobus 1:1 "Mijne broeders! hebt niet het geloof van onzen Heere Jezus Christus, in het aanzien der personen naar het dunken."
Deze berisping schijnt op het eerste gezicht hard en ongeschikt te zijn. Want onder andere behoorlijke beleefdheden, is dit niet te verachten, dat men degenen eert, welke voortreffelijk zijn in de wereld. Ten andere, zoo de aanneming der personen strafwaardig is, zoo zullen de knechten van alle onderdanigheid moeten ontslagen worden, want vrijheid en dienstbaarheid worden van Paulus betrekkelijk de personen gerekend. Hetzelfde zal men ook van de overheden moeten gevoelen. Maar deze vragen worden lichtelijk beantwoord, zoo men niet scheidt, wat Jakobus te zamen voegt. Want hij verwerpt niet zonder meer, dat zij de rijken eeren, maar dat zij het doen met smaad der armen: hetwelk beter zal blijken uit het navolgende, waar hij alles zal brengen op den regel der liefde

Jacobus 2:12 "Spreekt alzoo, en doet alzoo, als die door de wet der vrijheid geoordeeld zult worden"
Spreekt alzoo. Sommigen verklaren dit aldus: Dewijl zij zich te zeer pluimstrijkten, dat ze worden geroepen tot Gods wettigen rechterstoel. Want daarom spreken zich de menschen vrij in hun gedachte, omdat ze zich aan het oordeel der Goddelijke wet onttrekken. Derhalve zal hij vermanen, dat al onze werken en woorden daartoe tot beproeving mogen gebracht worden, omdat God de wereld naar zijn wet oordeelen zal. Maar omdat zulke aankondiging een onmatig schrikken kon aanjagen, zoo meenen zij, dat die hardheid verbeterd of verzacht wordt, als hij daarbij doet de wet der vrijheid. Want wij hooren wat Paulus zegt, Gal. 3 : 10, namelijk dat allen, die onder de wet zijn, den vloek onderworpen zijn. Hierom zal het oordeel der wet uit zichzelve zijn de schuld des eeuwigen doods. Maar naar het zeggen van diezelfden, door het woord vrijheid, verklaart hij, dat wij van de strengheid der wet verlost worden. Dit gevoelen past gansch niet kwaad, hoewel, zoo iemand wat dieper onderzoekt wat er dadelijk op volgt, hij zal zien, dat Jakobus wat anders wil. Alsof hij gezegd had: tenzij gij wilt komen onder de strengheid der wet, zoo weest niet al te streng tegen uwe naasten. Want de wet der vrijheid beteekent hier zooveel als Gods goedertierenheid, die ons van den vloek der wet verlost. En alzoo zal men dit lezen in één verband met wat er volgt, waar hij spreken zal van de zwakken te dragen. En waarlijk, deze zin vloeit zeer wel. Aangezien niemand van ons voor God bestaan zou, ware hij niet ontbonden en vrij van de hoogste strengheid der wet, dat wij zoo handelen moeten, opdat wij niet door te groote strafheid Gods goedertierenheid uitsluiten, welke allen tot het uiterste behoeven..

Institutie van Calvijn - Boek II hoofdstuk VII artikel 12-13
12. Het derde gebruik, dat ook het voornaamste is, en nader komt tot het eigenlijke doel der wet, heeft plaats bij de gelovigen, in wier harten de Geest Gods reeds kracht en heerschappij heeft. Want ofschoon ze de wet door Gods vinger in hun hart geschreven en ingegrift hebben, dat is, door de leiding des Geestes zo gestemd en bezield zijn, dat ze God begeren te gehoorzamen, vorderen zij toch nog in tweeërlei opzicht in de wet. Want zij is hun een uitnemend instrument, om met de dag beter en zekerder te leren, welke de wil des Heeren is, waarnaar zij streven en om in de kennis daarvan versterkt te worden. Evenals een dienstknecht, wanneer hij reeds van ganser harte bereid is, om zijn heer welbehagelijk te zijn, het toch nodig heeft het karakter van zijn heer nauwkeuriger uit te vorsen en waar te nemen, opdat hij zich daarnaar moge voegen en er zich aan aanpasse. En niemand onzer mag zich van die noodzakelijkheid uitzonderen. Want niemand is reeds zover in de wijsheid doorgedrongen, dat hij niet door de dagelijkse onderwijzing der wet nieuwe vorderingen zou kunnen maken tot een zuiverder kennis van Gods wil. Vervolgens, omdat wij niet alleen lering, maar ook aansporing nodig hebben, zal een dienaar Gods ook dit nut trekken uit de wet, dat hij door haar voortdurende overdenking aangezet wordt tot gehoorzaamheid, daarin versterkt wordt en van het glibberige pad der zonde teruggetrokken wordt. Want op deze wijze moeten de heiligen zichzelf aandrijven, die, hoe vurig zij ook, wat hun geest betreft, streven naar Gods gerechtigheid, toch altijd door de traagheid van het vlees bezwaard worden, zodat ze niet met behoorlijke flinkheid kunnen voortgaan. Voor dit vlees is de wet de zweep, waardoor het als een trage en luie ezel tot het werk gedwongen wordt. Ja voor de geestelijke mens zal zij, omdat hij nog niet van de last des vleses bevrijd is, een voortdurende prikkel zijn, die hem niet toestaat werkeloos neer te zitten. Ongetwijfeld had David op dit gebruik het oog, toen hij met die schitterende lofredenen de wet vereerde (Ps. 19 : 8 e.v.): „De wet des Heeren is volmaakt, bekerende de ziel; de bevelen des Heeren zijn recht, verblijdende het hart; het gebod des Heeren is zuiver, verlichtende de ogen enz/' Evenzo (Ps. 119 : 105): „Uw woord is een lamp voor mijn voet en een licht voor mijn pad", en ontelbaar veel meer, die hij die gehele psalm door uitspreekt. En die lofredenen strijden niet met de uitspraken van Paulus, waarin deze aantoont, niet welk nut de wet de wedergeborenen schenkt, maar wat zij de mens op zichzelf kan toebrengen. Hier echter zingt de profeet met hoe groot nut de Heere door het lezen der wet hen onderwijst, aan wie Hij inwendig een bereidheid om te gehoorzamen schenkt, en hij spreekt niet alleen van de geboden, maar ook van de belofte der genade, die ermee verbonden is en die alleen maakt, dat zoet wordt wat bitter is. Want wat is minder aantrekkelijk dan de wet, wanneer ze slechts eisend en dreigend de zielen bekommert door vrees en benauwt door schrik? Maar vooral toont David aan, dat hij in de wet de Middelaar aangegrepen heeft, zonder welke er geen genieting of liefelijkheid is.

13. En doordat sommige onervarenen dit niet kunnen onderscheiden, verwerpen zij vol vermetelheid de ganse Mozes en zeggen de twee tafelen der wet vaarwel; omdat ze, naar hun zeggen, menen, dat het bij Christenen niet past een leer aan te hangen, die de bediening des doods bevat. Laat die onheilige mening verre zijn van onze ziel: want schoon heeft Mozes geleerd, dat de wet, die bij zondaars niets kan voortbrengen dan de dood, in de heiligen een beter en voortreffelijker gebruik moet hebben. Want toen hij ging sterven, gebood hij het volk als volgt (Deut. 32 : 46): „Zet uw hart op al de woorden, die ik heden onder ulieden betuig, dat gij ze uw kinderen gebieden zult en dat gij hun leert waar te nemen, te doen en te vervullen al wat geschreven is in het boek dezer wet, want het zijn geen vergeefse geboden voor ulieden, maar ze zijn, opdat een ieder daarin zou leven. Indien een ieder erkent, dat in de wet een volkomen toonbeeld van gerechtigheid schittert, dan moesten we of geen enkele regel om goed en rechtvaardig te leven hebben, of het is ongeoorloofd van haar af te wijken. Want er zijn niet meerdere, maar er is slechts één eeuwige en onveranderlijke regel des levens. En daarom moeten wij wat David zegt, namelijk dat het leven van een rechtvaardig man bestaat in een voortdurende overdenking der wet (Ps. 1 : 2), niet op één tijdperk betrekken, omdat het volkomen past bij iedere tijd tot het einde der wereld toe; en wij moeten ons daarom niet laten afschrikken van of daarom ons onttrekken aan het onderwijs der wet, omdat zij een veel volkomener heiligheid voorschrijft dan wij zullen bereiken, zolang als wij de kerker onzes lichaams omdragen. Want zij vervult tegenover ons niet het ambt van een gestreng aanmaner, die niet voldaan is dan nadat de schuld is afgelost; maar in deze volmaaktheid, waartoe zij ons aanspoort, toont zij de eindpaal, naar welke ons leven lang te streven voor ons zowel nuttig is als ook in overeenstemming met onze plicht. En wanneer wij in dit streven niet bezwijken, dan is het goed. Want dit ganse leven is een renbaan, en wanneer wij de ruimte daarvan zullen doorlopen hebben, zal de Heere ons geven, dat we die eindpaal, waarheen nu van verre onze inspanning zich richt, bereiken.

Tot zover Calvijn

Samenvatting:

Bij Psalm 1:2 zegt Calvijn dat onder het woord "wet" het gehele Woord van God moet worden verstaan. Dat is niet anders dan de leer van Christus, want Christus is het vleesgeworden Woord (Joh. 1). Het is helder om dit vooraf te stellen.

Bij Mattheüs 5 (vers 19-21) zegt Calvijn dat Christus hier spreekt van de regel des levens of de tien geboden, en dat de leer der wet niet slechts het beginsel des heiligen levens, maar de volkomenheid zelf voorstelde, dat zij een volkomen liefde tot God en de naaste eist... Zo volgt dan hieruit, dat de wet als een regel tot een heilig leven beschouwd, de mensen tot de volmaaktheid leidt, verwijzende hierbij naar Deut. 30:19.

Bij Romeinen 2:21 zegt Calvijn tegen degenen die roemen van enige weinige kennis van het Evangelie en zich tot allerlei onreinigheid zich begeven dat het Evangelie een regel des levens is.

Bij Efeze 2:20 zegt Calvijn dat Christus het enige Fundament is, dewijl Hij alleen de ganse gemeente ophoudt, en alleen de regel en mate des geloofs is, maar de gemeente wordt in Christus gefundeerd door de prediking der leer.

Bij Efeze 5:1 zegt Calvijn dat Christus ons waarachtig voorbeeld is. Omhelst elkander met dezelfde liefde, waarmee Christus ons omhelsd heeft: want wat wij in Christus zien, dat is ons een waarachtige regel.

Bij Efeze 5:9 zegt Calvijn dat wie begeert wel en buiten gevaar der dwaling te leven, zich voege tot de gehoorzaamheid Gods, en hebbe Gods wil voor een regel: want dis is eerst de redelijke Godsdienst, te leven naar de enige regel Gods, achtereenvolgens dit woord: gehoorzaamheid is beter dan offerande.

Bij Filippenzen 2:5 zegt Calvijn dat we verwekt worden om Christus na te volgen, opdat Hij een regel des levens is.

Bij 1 Thessalonicenzen 3:12 zegt Calvijn dat als God ons in de wet een regel des levens voorschrijft, Hij aanziet, niet wat wij vermogen, maar eist van ons wat boven onze macht is, opdat wij de macht om te volbrengen van Hem leren bidden.

Bij Jacobus 1:1 zegt Calvijn dat Jacobus spreekt van de regel der liefde.

In het aangehaalde deel uit de Institutie (Boek II-VII-12/13) verwerpt Calvijn de leer van diegenen die volgens hem vol vermetelheid de ganse Mozes verwerpen en de twee tafelen der wet vaarwel zeggen, omdat ze, volgens hun zeggen menen, dat het bij Christenen niet past een leer aan te hangen, die de bediening des doods bevat. Verder zegt hij dat er slechts één eeuwige en onveranderlijke regel des levens is. En daarom moeten wij wat David zegt, namelijk dat het leven van een rechtvaardig man bestaat in een voortdurende overdenking van de wet (Ps. 1:2).